مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت ها
در حال حاضر کسب و کارها تغییرات زیادی کرده است و انتظار می‌رود این واحدها فقط به فکر افزایش سودآوری نباشند و در کنار فعالیت‌های خود به بخشی از نیاز اجتماع نیز پاسخ دهند. دلیل این امر هم آن است که کسبوکار تجاری نمی‌تواند بدون اجتماع فعالیت داشته باشد و اجتماع نیز به واحدهای تجاری نیاز دارد. از اینرو رابطه‌ای دوطرفه بین این دو شکل گرفته است. به‌همین منظور مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها، هم برای آنها و هم برای اجتماع سودمند است.
شکل اولیه مسئولیت‌پذیری اجتماعی جنبه‌های قومی مذهبی، پدر سالاری و نوع‌دوستی داشت، اما مفهوم نوین مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها بهصورت مستقیم روی کارهای روزمره تجاری و تأثیر آن بر طیف وسیع ذینفعان متمرکز شده است.
در دهه 1950 تنها تعهد اقتصادی، بهبود کیفیت زندگی شهروندان، حقوق بشر، حقوق کارگر، حفاظت از محیطزیست، مبارزه با فساد، تشویق ایجاد شفافیت و پاسخگوی مناسب، حائز اهمیت بود. اما نکته حائز اهمیت آن است که بیشتر تعاریف، شرکت‌ها را در برابر جامعه مسئول می‌داند. از اینرو برای پاسخ‌گویی در برابر جامعه، نیاز است مباحث نظری مسئولیت‌پذیری اجتماعی، بهصورت دقیق در عمل هم اجرا شود.
امروزه، سازمان‌ها در زمینه‌های گوناگون، زیر فشار شدید برای جلب اعتماد عمومی و حفظ رقابت در بازارهای جهانی قرار دارند. رسوایی‌های برخی شرکت‌ها به مانند رسوایی اخلاقی شرکت نفت بریتانیا به علت سرازیر شدن نفت به آب‌های اقیانوس آتلانتیک و چالش‌های زیست‌محیطی، موجب خدشه‌دارشدن وجهه عمومی سازمان و افزایش توقع پاسخ‌گویی به عموم و شفافیت و درستکاری شده است.
جامعه امروزی به لحاظ شرایط خاص، بیش از هر زمان دیگری، مصرف‌گرا است. از اینرو هر سازمان باید مسئولیت‌پذیری، پاسخ‌گویی و احترام به حقوق اعضای جامعه را در قالب برنامه‌های گسترده و راهبردی مورد توجه قرار دهد. آنها در ازای بهره‌مندی از زیرساخت‌ها و سرمایه‌های اجتماعی، زیستی و علمی محیط پیرامون باید در برنامه‌های خود مسئولیت‌پذیری اجتماعی سازمانی و رعایت حقوق مصرف‌کنندگان را بهصورت شایسته لحاظ کنند. شرکت‌هایی که وظایف اجتماعی خود را انجام می‌دهند و آثار مسئولیت‌پذیری اجتماعی و محیطی خود را می‌پذیرند، منافع ویژه‌ای به‌دست می‌آوردند که آنها را نمی‌توان در قالب مبالغ کمّی ارائه کرد. از جمله می‌توان به استخدام و ابقای بهتر کارکنان، بهبود تصمیم‌گیری‌های درون سازمانی و صرفه‌جویی هزینه‌ها اشاره کرد. بهبود وجهه شرکت و اخلاق تجاری با مسئولیت‌پذیری اجتماعی و کارایی مالی، رابطه مثبتی دارد. این امر نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران همانگونه که به ارزش‌های شخصی خود وفادار هستند، تمایل دارند تا سرمایه‌گذاریهایی کنند که مسئولیت‌پذیری اجتماعی خود را افشا کرده باشند.
در مورد مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها تاکنون تعاریف مختلفی ارائه شده است. گستردگی تعاریف می‌تواند نشان‌دهنده تکامل تدریجی این مفهوم از دیدگاه عملیاتی تا دیدگاه راهبردی در سطح جهانی باشد. تعاریف ارائه شده از ابتدا تاکنون را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد. دسته نخست تعاریفی است که سازمان‌ها و انتظارات جامعه را به هم مرتبط می‌سازد. بهعبارتی مسئولیت‌پذیری اجتماعی را به عنوان ابزاری برای تحقیق اهداف اجتماعی شرکت‌ها تعریف می‌کند. دسته دوم شامل دیدگاه‌ها و تعاریفی است که به طور کامل نگرش مادی و اقتصادی دارد و افرادی چون فریدمن آن را کسب سود می‌دانند و نگرانی در مورد مسئولیت پذیری اجتماعی را شایسته اداره‌کنندگان کسبوکار نمی‌داند. اما مسائل اجتماعی شامل فعالیت‌هایی است که پیش‌برنده سود و منفعت اجتماعی بوده، فراتر از منافع سازمان و آن چیزی که قانون بایسته می‌دارد، تعریف می‌شود.
وظیفه سازمان و مدیریت، آن است که در برابر اجتماع پاسخگو باشد. اکنون این حرکت از اخلاق‌گرایی به سوی مسئولیت اجتماعی مورد بحث است.
در ابتدای هزاره سوم به‌ویژه با جنبش پایداری و توسعه پایدار، این مسئله اهمیت بیشتری نیز یافت. مسئولیت اجتماعی شرکت بر شیوه‌ای از مدیریت دلالت دارد که طبق آن سازمان فعالیت‌هایی انجام می‌دهد که اثر مثبتی بر جامعه و ترفیع کالاهای عمومی داشته باشد. مسئولیت سازمان را می‌توان به چهار بعد مسئولیت اقتصادی، اجتماعی، اخلاقی و قانونی تفکیک کرد.
اصول اساسی مسئولیت اجتماعی
توسعه پایدار
ابعاد توسعه پایدار: افراد، سودآوری و محیطزیست
اطمینان از اینکه فعالیت‌ها و تصمیمات امروز، آینده نسل‌های بعدی را به خطر نیندازد معنای تلفیق اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی برای حداکثرسازی رفاه انسان فعلی بدون آسیب به توانایی نسل‌های آتی برای برآوردن نیازهایشان است.
توسعه پایدار مفهومی است که به واسطه پیامدهای منفی محیطزیستی و اجتماعی ناشی از رویکردهای توسعه یکجانبه اقتصادی بعد از انقلاب صنعتی و تغییر نگرش بشر به مفهوم رشد و پیشرفت پدید آمده است.
مسئولیت‌پذیری
پذیرش مسئولیت برای تأثیراتی که فعالیت‌های فردی یا سازمانی بر جامعه و محیط زیست دارد مانند حمایت از جوامع محلی، محافظت از محیط زیست، رعایت اخلاق کاری و مشارکت در خیریهها، مواردی است که باید مورد توجه مدیریت شرکت قرار گیرد. اصول اخلاقی در کسب و کار نیز حکم می‌کند که شرکت مطلع باشد که فعالیت‌هایش چگونه منافع دیگران را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
اخلاق
رفتار با انصاف و احترام به حقوق افراد و جوامع – توسعه سازمان به فعالیت‌های بشر دوستانه.
چرا مسئولیت اجتماعی برای سازمان مهم است؟
- اعتماد و وفاداری ذینفعان را جلب می‌کند.
- رابطه‌ای مثبت با جامعه برقرار می‌کند.
- محیط کاری بهتری برای کارکنان فراهم می‌سازد.
- تأثیر مثبتی بر محیطزیست خواهد داشت.
- مشارکت در توسعه پایدار جامعه دارد.
تأثیر مسئولیت اجتماعی بر خیریهها و سازمان‌های مردم نهاد
مسئولیت اجتماعی در کمک به خیریهها، نقش بسیار مهم و تأثیرگذاری دارد. این مسئولیت که بر پایه اصول اخلاقی و انساندوستانه استوار است به افراد و سازمان‌ها انگیزه می‌دهد تا به جامعه خود کمک کنند و در بهبود شرایط زندگی افراد نیازمند مشارکت کنند.
نقش مسئولیت اجتماعی در کمک به خیریهها
- پیشگیری از معضلات اجتماعی، با کمک به خیریهها می‌توان از بروز و تشدید مشکلات ناشی از عدم سلامت جسمی و روانی، فقر، اعتیاد و بزهکاری جلوگیری کرد و به امنیت و سلامت جامعه کمک نمود.
- توانمندسازی اقشار آسیب پذیر، خیریهها با حمایت‌های مالی و آموزش به افراد آسیب پذیر کمک می‌کنند تا از چرخه فقر خارج شوند و به استقلال اقتصادی دست یابند.
- تقویت همبستگی اجتماعی، مشارکت در فعالیت‌های خیریه می‌تواند به ایجاد حس همبستگی و مسئولیت‌پذیری در بین اعضای جامعه کمک کند.
- ترویج فرهنگ نیکوکاری، مسئولیت اجتماعی بهعنوان ارزشی فرهنگی، نیکوکاری را ترویج می‌دهد و به افراد انگیزه می‌دهد تا داوطلبانه در کمک به دیگران شرکت کنند.
- تأثیر مثبت بر روی سازمان‌ها، سازمان‌هایی که در فعالیت‌های خیریه مشارکت می‌کنند می‌توانند تصویر مثبتی از خود ارائه دهند و اعتماد و وفاداری مشتریان و جامعه را جلب کنند.
چگونگی کمک به خیریهها از طریق مسئولیت اجتماعی
- کمک مالی، اهدای پول به خیریهها برای پشتیبانی از برنامه‌های آنها
- داوطلبانه کار کردن، اختصاص زمان و مهارت برای کمک به فعالیت‌های خیریهها
- حمایت از برنامه‌های آموزشی، کمک به توسعه برنامه‌های آموزشی برای افراد نیازمند
- ترویج و آگاهی رسانی، افزایش آگاهی در مورد مسائل اجتماعی و نیازهای خیریهها
تأثیر مسئولیت اجتماعی بر جامعه
مسئولیت اجتماعی تأثیرات چشمگیری بر جامعه دارد و می‌تواند بهعنوان نیروی محرک برای تغییرات مثبت و پایدار در جامعه عمل کند. این تأثیرات می‌تواند در سطوح مختلفی مشاهده شود و به شکل‌های گوناگونی بروز کند.
این تأثیرات را می‌توان در چند حوزه کلیدی مشاهده کرد که عبارت است از:
- افزایش اعتماد عمومی و اعتبار شرکت‌ها
- بهبود شرایط محیطزیست
- تقویت عدالت اجتماعی
- افزایش آگاهی و مشارکت اجتماعی
- بهبود وضعیت اقتصادی
به طور خلاصه مسئولیت اجتماعی به عنوان اصل اخلاقی نه تنها به افراد و سازمان‌ها کمک می‌کند تا به جامعه خود کمک کنند بلکه به تقویت پیوندهای اجتماعی و ایجاد جامعه‌ای پایدار و همبسته نیز کمک می‌کند. مسئولیت اجتماعی نه تنها به بهبود جامعه کمک می‌کند بلکه می‌تواند به ایجاد تصویر مثبت از فرد یا سازمان منجر شود که در نهایت به موفقیت بلند مدت آنها کمک می‌کند. این رویکردی بُردبُرد است که هم به جامعه و هم به فرد یا سازمان منفعت می‌رساند.
مسئولیت اجتماعی نه تنها تعهدی اخلاقی است بلکه سرمایه گذاری در آینده جامعه نیز محسوب می‌شود. هر گام کوچکی که برای کمک به دیگران و حمایت از خیریهها بر می‌داریم می‌تواند تأثیرات بزرگی در ساخت جهانی بهتر داشته باشد.
بیایید با همکاری و مشارکت فعالانه نقش خود را در ایجاد تغییرات مثبت ایفا کنیم و به نسل‌های آینده جامعه‌ای پایدار و متحد را هدیه دهیم.
نتیجه گیری
امروزه موضوع مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها به یکی از رایج‌ترین موضوعات دانشگاهی و دنیای کسبوکار تبدیل شده است و بسیاری از مدیران، به اختیار و یا به الزام در تصمیم‌گیری‌های خود به آن توجه می‌کنند. مسئولیت‌پذیری اجتماعی می‌تواند مزایای پنهان و آشکار زیادی را بهصورت مستقیم و غیرمسقیم برای جامعه و واحد تجاری بههمراه داشته باشد. توجه به این مفهوم بخش مهمی از راهکارهای شرکت در قسمت‌هایی است که ناسازگاری بین منافع شرکت و اهداف اجتماعی یا ناسازگاری در رعایت انصاف وجود دارد. پیاده‌سازی مسئولیت‌پذیری اجتماعی در شرکت می‌تواند آگاهی اجرایی از این ناسازگاری را بوجود آورد و می‌تواند حس مسئولیت‌پذیری و پاسخ‌گویی در واحدهای تجاری را بهبود بخشد. در کل می‌توان بیان نمود که اجرای مسئولیت‌پذیری اجتماعی واحدهای تجاری باعث افزایش منافع جامعه می‌شود و نتیجه این امر آن است که هم فرد و هم شرکت از مزایای آن بهره‌مند خواهند شد.
نویسندگان
دکتر محمدعلی شریعت/ عضو هیئت‌علمی دانشگاه و عضو هیئت‌مدیره بنیاد راه آسمان
دکتر امین نظری/ مدرس دانشگاه
