سرطان پستان

معصومه اعتمادی – مدرّس و دبیر کمیته آموزش و پیشگیری بنیاد راه آسمان

سلامت زنان و به ویژه مادران از مفاهیم زیربنایی در توسعه است.
امروزه یکی از عوامل نگران کننده در سلامتی زنان،سرطان پستان است. سرطان پستان بیماری است که در آن، سلول های بدخیم دربافت پستان ایجاد می شوند.در اکثر کشورهای دنیا و ایران نیز این بیماری در صدر سرطان های خانم ها قرار دارد.

دومین علت مرگ ناشی از سرطان در زنان.

در حال حاضر شیوع سرطان پستان در ایران ۳۰ در۱۰۰۰۰۰ نفر می باشد.
خوشبختانه خطر ابتلا به سرطان پستان در زنان جوان ایرانی ، بالاتر از زنان در کشورهای غربی نیست همچنین خطر ابتلا پس از یائسگی در زنان ایرانی بسیار پایین تر از زنان در کشورهای غربی است.
با توجه به تغییردرالگوی عوامل خطر و الگوی جمعیتی ایران انتظار می رود طی دهه های آینده بروز سرطان پستان در کشور به شدت افزایش یابد باید به افراد آموزش داده شود که سرطان بر خلاف تصور عام، یک بیماری قابل پیشگیری است به طوری که بیش از ۴۰ درصد سرطان ها قابل پیشگیری اند.
تغییر درعوامل خطرایجاد کننده سرطان پستان در ایران
کاهش میزان باروری
کاهش زمان شیردهی درفرزندان
کاهش فعالیت بدنی
افزایش چاقی
چاقی پس از سن یائسگی ، خطر سرطان پستان را افزایش میدهد
.
خطر سرطان پستان پس از یائسگی، ۵/۱برابر در زنان دارای اضافه وزن و حدود ۲ برابر در زنان چاق نسبت به زنان لاغر بیشتر است. خطر سرطان پستان با زیادی وزن احتمالاً به سطوح بالای استروژن مرتبط است؛ زیرا بافت چربی، بزرگترین منبع استروژن در زنان، پس از یائسگی است؛ همچنین چاقی یک عامل خطر برای دیابت تیپ ۲ میباشد که تعدادی از مطالعات، آن را با افزایش خطر سرطان پستان پس از یائسگی مرتبط دانسته اند.
در مطالعاتی که محققان انگلیسی بر روی ۳۰۰۰ دختر ۱۲ ساله انجام دادند، نتایج نشان داد که مصرف گوشت به میزان بیش از ۸ بار در هفته، موجب بلوغ زودرس و قاعدگی زودتر از موعد در این دختران میشود که با افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان مرتبط است. این ارتباط میتواند به این دلیل باشد که در نتیجه قاعدگی زودتر از موعد، سطح استروژنی که بدن یک زن در طول زندگی تولید میکند افزایش می یابد ولی با توجه به اینکه گوشت قرمز، منبع غنی آهن بوده و نقش مهمی در پیشگیری از کم خونی فقر آهن دارد، نباید از رژیم غذایی دختران حذف گردد؛ بلکه توصیه میشود در مصرف این ماده غذایی افراط نشود.
فعالیت فیزیکی : شواهد زیادی نشان می دهد زنانی که فعالیت فیزیکی منظم دارند و نیز زنانی که پس از یائسگی نسبت به قبل از یائسگی فعالیت بدنی منظمی دارند ، ۱۰-۲۰% خطر کمتری را برای سرطان پستان تجربه میکنند .که ممکن است دلیل آن اثرات فعالیت فیزیکی بر توده بدنی، هورمونها و تعادل انرژی، مرتبط باشد. انجمن سرطان آمریکا، برای کاهش خطرسرطان پستان، ۴۵ تا ۶۰ دقیقه فعالیت فیزیکی ارادی را برای پنج روز یا بیشتردرهفته توصیه میکند.
با شناخت علائم هشداردهنده سرطان پستان و مراجعه به موقع می توان ضایعات پیش سرطانی را پیش از تبدیل شدن به سرطان، زودتر تشخیص داد.
بر این مبنا زنان باید به مشارکت در برنامه های غربالگری و تشخیص زودهنگام سرطان پستان ترغیب شوند و به شبکه بهداشتی مراجعه کنند و نحوه انجام خودآزمایی پستان (BSE) به آنها آموزش داده شود.

عوامل خطرسرطان پستان
بعضی از عوامل قابل اصلاح نیستند، مثل:
سن بالا
سابقه خانوادگی و جهش های ژنی
سن قاعدگی کمتر از ۱۱ سال
سن یائسگی بالای ۵۵ سال
زمینه نژادی و قومی
بعضی از عوامل خوشبختانه قابل اصلاح هستند، مثل:
مصرف هورمون بعد از یائسگی: به ازای هر سال مصرف ۵% افزایش خطر
حاملگی پس از سن ۳۵ سالگی: خطر ۲ برابر (نسبت به سن زیر ۲۰ سالگی)
چاقی (شاخص توده بدنی بالای ۳۰)
مصرف بالای چربی های اشباع شده
قرص های ضد بارداری خوراکی به مدت طولانی
سیگار
الکل
کمبود ویتامین D

ذکر این نکته حائز اهمیت است که این عوامل می توانند در ایجاد سرطان پستان نقش داشته باشند اما با تغییر سبک زندگی و فعالیت بدنی و تغذیه مناسب و عدم استفاده از دخانیات، می توان از ایجاد و پیشرفت سرطان پستان جلوگیری کرد.

علائم هشدار دهنده سرطان پستان
توده در پستان یا زیر بغل.
تغییر در شکل، کشیدگی و عدم قرینگی یا قوام و سفتی پستان ها مانند بزرگی پستان.
تغییرات پوستی مانند: پوست پرتقالی، قرمزی، پوسته پوسته شدن، زخم های سفت، نامنظم و ثابت.
تغییرات نوک پستان مانند: پوسته پوسته شدن یا فرورفتگی نوک پستان.
ترشح نوک پستان: به ویژه اگر از یک پستان باشد، در آن پستان از یک مجرا باشد، خود به خودی و ادامه دار باشد، در هنگام معاینه ترشح وجود داشته باشد و از نوع سروزی یا خونی باشد.
اگر سابقه خانوادگی قوی از سرطان پستان یا تخمدان وجود دارد، درباره گزینه های غربالگری خاص، انجام تست‌های ژنتیک یا درمان پیشگیرانه مشاوره شود.
علائم سرطان پستان را باید بشناسید و اگر توده های مشکوک یا تغییرات پوستی را در پستانهای خود دیدید به مرکز سلامت مراجعه کنید.
ماهانه بلافاصله بعد از اتمام قاعدگی، خودآزمایی پستان را انجام دهید.

معاینه بالینی پستان (Clinical Breast Exam, CBE):
معاینه پستان یک بخش مهم از معاینات بالینی را تشکیل می دهد. معمولاً برای این معاینات، بیماران به ماما یا پزشک زن ارجاع داده
می شوند. به دلیل ارتباط بین تشخیص زود هنگام بیماری و نتایج درمانی قابل توجه آن، هر ماما یا پزشکی باید وظیفه ی انجام
معاینات مربوطه و بررسی های تشخیصی لازم را در مراحل اولیه کشف یافته غیرطبیعی به عهده گیرد.
در مورد مشکلات پستانی و ماموگرافی ارجاع به متخصص جراح صورت می گیرد.
یک معاینه بالینی، به تنهایی نمی تواند بدخیمی را رد کند.
روزهای ۵ تا ۷ سیکل قاعدگی، بهترین دوران برای انجام معاینه ی پستان است
معاینه بالینی پستان باید شامل مشاهده پستان ها، بررسی گره های لنفاوی و لمس بافت پستان و زیر بغل باشد.
ربع فوقانی خارجی شایع ترین قسمت سرطان پستان و قسمت بعدی اروئلها هستند.
در مشاهده پستان، به اندازه، شکل، رنگ، حاشیه ها، جهت پستان ها و نوک پستان ها توجه نمایید. وجود یک سری مشخصات ویژه در همراهی با ضایعات و توده های قابل لمس پستان شک به بدخیمی را بالا می برند:
برای لمس پستان و غدد لنفاوی، از بیمار می خواهیم به پشت بخوابد و دست سمت معاینه را بر روی پیشانی قرار دهد. برای راحتی بیمار می توانیم یک بالش یا حوله زیر شانه یا کمر بیمار قرار دهیم.
کل بافت پستان و غدد لنفاوی زیر بغل باید مورد بررسی قرار گیرد.
در بالا از ترقوه تا بخش تحتانی پستان را دربر بگیرد.
الگوی معاینه باید منظم باشد و برای اطمینان از پوشش کل بافت پستان از الگوی نوار عمودی استفاده شود. الگوی دوم روش دایره ای است که در آن پستان در دایره های متحدالمرکز بزرگتر یا کوچکتر بررسی می شود.
خیلی از توده ها خوش خیم هستند و یا اینکه سرطان نیستند. تنها درصد محدودی از خانمها سرطان دارند. وجود توده مساوی سرطان نیست و تست های بعدی هست که مشخص می شود.
تشخیص قطعی را بیوپسی به ما می دهد و حتی ماموگرافی نیز تعیین کننده نیست.

ماموگرافی
ماموگرافی تشخیص ضایعات غیر قابل لمس پستان را افزایش داده است. هدف از غربالگری سرطان پستان کشف توده‌ها در مرحله‌ای است که هنوز کوچک (زیر ۱ سانتی متر) و قابل درمان با جراحی هستند.
یک اوج سرطان پستان حدودا در سنین ۵۰ تا ۵۵ سالگی داریم و یک بار در سن ۷۰ سالگی . بنابراین نباید احتمال سرطان پستان را دست کم گرفت.
در مورد افراد سرطانی ، هر ۳۰ تا ۴۵ روز سایز توده ها دو برابر می شود . هر موقع افزایش سایز اتفاق نیفتاد نیازی به انجام سونوگرافی نیست.

سونوگرافی
در سونوگرافی به جای اشعه ایکس، ‌از امواج صوتی برای بررسی توده های پستانی استفاده می شود. سونوگرافی معمولا در مواردی انجام می شود که پزشک به هر دلیل، بررسی های بیشتری را صلاح بداند، البته بیشترین کاربرد سونوگرافی برای افتراق توده های توپر از توده های حاوی مایع و کیست‌های پستان است.

MRI
یک روش تصویربرداری بدون درد است که برای تشخیص ماهیت توده‌های پستانی به کار می‌رود. این روش با استفاده از امواج رادیویی و مغناطیسی که مستقیماً وارد بدن بیمار می شوند و تصاویر دقیقی از اندام های داخلی ایجاد می کنند، انجام می شود.

نمونه برداری از پستان
تنها راه اطمینان از سرطانی بودن یک توده‌، این است که از آن نمونه ‌برداری شود. گاهی اوقات این کار با استفاده از یک سوزن انجام می‌شود تا در آزمایشگاه و در زیر میکروسکوپ بررسی شود. همچنین برای بررسی توده، عمل جراحی صورت می‌گیرد.

اما بهترین روش تشخیص سرطان پستان، بیوپسی سوزنی است و نه جراحی.
نتایج حاصله نشان می‌دهد که آیا توده سرطانی است و اگر سرطانی است، نوع آن چیست. به لحاظ بافت شناسی چند نوع سرطان پستان وجود دارد و درمان‌هایی که صورت می‌گیرد متناسب با این انواع است.